Kontrolsüz teknoloji kullanımının çocuğun gelişimi üzerindeki olumsuz tesirlerine işaret eden Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bu durumun öğrenilmiş otizme neden olduğunu söyledi. Bütün gün bilgisayar, tablet ya da televizyonla vakit geçiren çocuğun bağlantı kuramadığını belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Öğrenilmiş otizm şudur: Bütün gün bilgisayarla uğraşan çocuk, bağlantı kuramıyor. Nasılsınız amca diyemiyor çabucak. Bilgisayarla tık tık oynuyor o öğrenilmiş otizmdir. Erişkin yaşta çok zeki, deha diyorsun ancak herkes gülüyor, anlamıyor. ‘Neye gülüyorlar?’ diye mana veremiyor zira duygusal okuryazarlık mahareti gelişmemiştir. Öğrenilmiş otizm artıyor” diye konuştu.
Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çocuklarda davranış bozukluklarına ait değerlendirmede bulundu.
Çocukta davranış bozukluğu nedir?
Çocuğun her yaşına nazaran bir davranış olgunluğu olduğunu belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuk yaşına uygun davranış olgunluğunu göstermiyorsa o durumlar, davranış bozukluğu sonlarına giriyor. Mesela çocuğun altına kaçırması bir örnek olarak verilebilir. Çocuk 1,5 -2 yaşına kadar tuvalet eğitimini öğreniyor. Okul çağına gelmiş çocuk, hala idrarını kaçırıyorsa bu bir davranış bozukluğu oluyor. Tırnağını yiyorsa davranış bozukluğu oluyor. Gülünecek yerde gülmeyip, ağlanacak yerde ağlanmıyorsa yani konuklar geldiği vakit nasıl davranacağını bilmiyorsa, ne vakit oturup kalkacağını bilmiyorsa davranış bozukluğundan kelam edilebilir. Yani çocuğun yaşına uygun halde olgun davranışlarda bulunması lazım” diye konuştu.
Çocuğun yaşına uygun davranmamasının da davranış bozukluğu olarak değerlendirilebileceğini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Ürkek, utangaç davranış, fazla içine kapanık olma, kimseyle konuşmamak da bir davranış bozukluğudur. Örneğin mesela meskene konuk gelir, onun pardösüsünün ucunu keser. Bu davranış bozukluğudur. Ortalığı karıştırır, bırakır. Bunlar davranış bozukluğu olarak kıymetlendirilebilir. Davranış geliştirmek çocuğa genetik olarak gelen bir şey değildir. Çocuğun hayatı öğrenmesi, davranış geliştirmesi, olumlu davranış ile olumsuz davranışı ayırt etmesinde toplumsal öğrenme vardır. Birtakım çocuklarda yıkıcı davranış bozuklukları vardır. Mesela yangın çıkarır, her şeye ters olur, ağzından evet sözü çıkmaz, kuralları bozmaktan zevk alır. Bütün bunlar davranış bozukluğudur” diye konuştu.
Otizmde artış var
Çocuğun yaşına nazaran davranmayı öğrenmesi gerektiğini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, şunları söyledi: “Mesela nerede duracağını bilmesi gerekiyor. Bunu çocuk nasıl öğrenir? Genetik değil bu. Pandemi devrinden global olarak herkes etkilendi. Her yaş kümesi etkilendi. Çocuk yaş kümesi daha da çok etkilendi. Çok belirli olmuyor ancak biz çocuk psikiyatri polikliniğinde önemli olaylar görmeye başladık. Otizmde artış var. Otizm neden artıyor? İki türlü otizm vardır. Genetik kaynaklı olan otizm ve sonradan gelişen otizm vardır. Bunların tamamına otistik spektrum bozukluğu deniyor. Bu çocukların beyni farklı gelişiyor. Çocukta nörogelişim bozukluğu olmaması için dört, beş marifetin düzgün gelişmesi gerekmektedir. İnce motor maharet, kalın motor marifet. Mesela ince motor maharet düğmelerini ilikleyebilmesi, kaba motor marifet ise top oynamasıdır. Düşüp kalkmadan yürüyebilmesi kaba motor marifetidir. Zihinsel zekâ marifetleri vardır. Pandemi periyodunda bu zekâ hünerleri ve mantıksal zekâ maharetleri tam aykırısı çok uygun gelişiyor lakin tam aksisi ince motor, kaba motor maharetleri gelişmiyor.”
Gecikmiş konuşma otizmin belirtisi
Çocukta lisan gelişiminin de değerli olduğunu belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Dil maharetlerinin de gelişmesi çok kıymetli. Çocuk dört yaşına geldiği halde cümle kurmayı öğrenememiş, gecikmiş konuşma otizmin bir işaretidir. Otistik mi diye bir bakıyoruz ki çocuk bütün gün konutta televizyonun karşısında, buna klip sendromu deniyor. Çocuk devamlı klip seyrediyor, konuşma gereksinimi hissetmiyor. Hissetmeyince de konuşmayı öğrenmiyor ve öğrenmediği için de konuşamıyor. Televizyon ve tablet ucuz bakıcı. Anne-baba eline tableti veriyor. Çocuk orada vakit geçiriyor, ne hoş oyalanıyor diye düşünüyorlar. Çocuğun orada yalnızca görsel marifetlerini geliştiriyor ancak dilsel marifet geliştiremiyor, işitsel beceriyi tam geliştiremiyor. İnce, kaba motor maharetleri geliştiremiyor. Çocuk bunların hepsini toplumsal ortamda, arkadaş ortamında öğreniyor” diye konuştu.
Çocuk her şeyi ailede öğreniyor
Çocuk için birinci toplumsal ortamın aile, onun için ailenin kutsal olduğunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Aile, kurumsal olarak kutsaldır zira çocuğun ilkokuludur. Ailenin dağılmasının berbat sonuçlarını gelişmiş ülkeler görmeye başladılar. Ne yapacağız diye feryat ediyorlar” diye konuştu.
Şu anda yeni bir bilim kolunun ortaya çıktığını kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuklara bilgelik eğitimine başlandı. Neden öğretiliyor? Onlara palavra söylememeyi, paylaşımcı olmayı, empati kurmayı öğretmek hedefleniyor. Kız çocuklarında empati dürtüsel olarak daha çok gelişmiştir, erkek çocuklarında daha azdır. Anaokulu çocuklarında müşahede yapıyorlar. Birisi düştüğünde kız çocukları gidip yardım ediyor, erkek çocukları oynamaya devam ediyor. Erkeğin benmerkezciliği, biyolojik tabiatının sonucudur. Kızların empatik olması da biyolojik tabiatlarının onlara bir armağanıdır. Çocuklara bunları gerçek halde eğitmek için aile ortamına gereksinimimiz var. İnançlı alan olması lazım yani konut aslında inançlı alandır. Konutlara son sığınak aile diyoruz. Konut çocuğun kendini inançta hissettiği bir alandır. Çocuk konutta memnunsa o çocuk en büyük armağanı almış demektir. Kıymetli ikramlardan daha değerlidir. Onun için tebessüm, birkaç hoş kelam yeterlidir” diye konuştu.
Olumlu davranışları pekiştirilmeli
Çocuğun olumlu davranışlarının pekiştirilmesi gerektiğini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuğa olumsuz yaklaşmak ve eleştirmek yerine hoş davranışını onaylamak değerlidir. ‘Ne hoş yapmışsın, bravo sana’ diyerek hisleri tabir etmek önemlidir” diye konuştu.
Çocuğun temel davranış kurallarını 10 yaşına kadar öğrendiğini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çocuğa verilecek ceza konusunda da ikazlarda bulundu:
“En kıymetli ceza anne ve babasının üzüldüğünü görmesidir. Şayet anne baba sevgi cömertiyse anne babanın moralinin bozulduğunu görünce çocuk çabucak ‘Ben yanlış yaptım’ diyerek yanlışını düzeltir. Pandemi periyodunda çocuk daha çok anne ve babayla bir ortada oldu. Ortada eğitim yanlışları varsa bu patlak verecektir.”
Çocuğa maharetlerin öğretilmesi konusunda eksiklikler varsa çeşitli yollar kullanılabileceğini hatırlatan Tarhan, “Çocuk bu türlü durumlarda bize geliyor, duyu bütünleme testi yapıyoruz. Sonra bakıyoruz ki birtakım hünerleri gelişmemiş, zayıf alanlara çalışıyoruz. Görsel hünerler, istikrar hünerleri, işitsel hünerler bütün bunlar çalışılıyor ve burada ince ve kaba motor öğreniliyor. Bu prosedürler, olağan otizmde davranış geliştirmek için kullanılıyor” diye konuştu.
Öğrenilmiş otizme dikkat!
Öğrenilmiş otizm kavramına da değinen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Mesela bu duruma bilgisayar üzere teknik bahislerle ilgilenenlerde çok rastlanır. Öğrenilmiş otizm şudur: Bütün gün bilgisayarla, tabletle, akıllı telefon ve televizyonla uğraşan çocuk, bağlantı kuramıyor. Nasılsınız amca diyemiyor hemen… Bilgisayarla tık tık oynuyor, o öğrenilmiş otizmdir. O nedenle bunların hepsi patolojik durumlardır. Erişkin yaşta çok zeki, deha diyorsun ancak herkes gülüyor anlamıyor. ‘Neye gülüyorlar?’ diye mana veremiyor zira duygusal okuryazarlık hüneri gelişmemiştir. Öğrenilmiş otizm artıyor. Top oynuyor lakin bir türlü ahenk sağlayamıyor. Uygun konuma giremiyor. Onları birebir eğitmek gerekiyor” dedi.
Beyin temelli öğrenme öne çıkıyor
Günümüzde eğitim sisteminde metot değiştirildiğini, beyin temelli öğrenmenin öne çıktığını belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuğu sıraya oturtup, saatlerce teorik ders anlatmak tarihe karıştı. Etkin öğrenme var, deneyimleyerek öğrenme var. Temeli de nörobilime dayanıyor. Beyin temelli öğrenme var. Bu öğrenmede ne var? Bu öğrenme modeli, çocuğa toplumsal ortam içinde fiziği, kimyayı öğretecek. Sokakta bahçede öğrenecek çocuk, odalara tıkayarak öğretmeyeceğiz. Bu türlü yetiştirilen çocuklar kaygıyla yönetilmeye alışıktır. Endişeyle yönetilen bir toplumda gelişme beklenmemeli” diye konuştu.
Google uygulamasının iki yüksek lisans tezinden çıktığını belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bunların hepsi girişimcilik, özgüvenle oluyor. Çocuklarımızı bu türlü bir ortamda yetiştirmeyip, mum üzere olsunlar diye eski gelenekle yetiştirirsek biz global yarışı kaybederiz. Tüketici bir obje oluruz. Üretici bir toplum olmak istiyorsak üretim odaklı bir hayat sistemi olmalıdır. Şu anda hedonizm yani zevkçilik global bir hastalık haline geldiği için daima tüketmeyi düşünüyoruz. Halbuki çocuklara küçük yaşta üretken olma ve bu istikamette düşünme öğretilmelidir. Çocuğa ne üretebilirim niyeti öğretilmelidir. Bu, davranış geliştirmedir” dedi.
Altı yaştan evvel sorumluluk öğretilmeli
Çocuğa küçük yaşlardan itibaren sorumluluk verilmesinin de değerli olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, altı yaşından evvel çocuklara sorumluluk şuuru vermenin ehemmiyetine işaret ederek şunları söyledi:
“Çocuğa o yaşın sorumluluklarını öğretmezsen çocuk benmerkezci olur. Narsistik bir birey olur. Bizim kültürümüzde çoktur o. Kendine bağımlı yetiştiriyor. Morali bozuluyor düşünceyi nasıl gidereceğini öğrenemiyor. Kendini eğlendirmeyi öğrenemiyor. Kendini sakinleştirmeyi öğrenemiyor. Üzüldüğü vakit üzüntüyü nasıl gidereceğini bilmiyor. Bunlar sorun çözme maharetleridir. Bunları anne babanın çocuğa öğretmesi gerekmektedir. Okul başladıktan sonra bunları öğretmek çok güç, geç kalınmış oluyor. Altı yaşından sonraki periyot de kıymetli doğal lakin bunları altı yaşından evvel öğretmek gerekiyor. Çocuk öğrenmezse bağımlı bir kişilik olur. Her şeyi annesine, birilerine sormak ister. Bağımlı yaşamak zorunda olur, bireyselleşemez.”
Çocukta hayal kurma marifetini geliştirmenin de gerekliliğine işaret eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Anne babalar farkında olmadan çocukların hayallerini çalıyorlar. Çocuk hayal kuracak sonra bir şey isteyecek, istek uyanınca gereksinim ortaya çıkacak, gereksinim oluşunca tekrar hayal kuracak ve emel geliştirecek. Bu bir gereksinim döngüsü halinde dönüyor. Hayal kurmayan bir çocuğun anne ve babası, çocuğun her istediğini yaparsa çocuğun hayal kurmasına gereksinim kalmaz. Bu çocuğun keşfedici, girişken, üretici olması beklenmemelidir” diye konuştu.
Çocuk yetiştirirken bu noktalara dikkat
Çocuk yetiştirmede tutarsız disiplin nedeniyle ebeveynlerin kusurlu davrandığını belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, şunları söyledi:
“Çocuklarımızı yetiştirirken kıymetli kusurlar yapıyoruz. Pandemide bu durum daha çok ortaya çıktı. Anne babanın yanılgılarını okul üzere toplumsal etraf de biraz törpülüyordu. Artık tek öğretme kaynağı anne baba oldu. Burada hem sevgi hem öfke geliştiren çocuk tipi ortaya çıkacak. Çocukta makus hareketler varsa anne- baba palavra söylemiyorsa bile çocukta konutta tutarsız bir disiplin vardır. Tutarsız disiplin olan yerlerde çocuk bir gün palavra söyledi anne reaksiyon vermedi ve görmemezlikten geldi. Çocuk palavrayla sonuç almayı öğrendi. Çocuklarda mesela savunma palavraları vardır. Suçluluk hissini gidermek için savunma palavrası söylerler. Anne bu durumda çocuğu hem vazoyu kırmışsın hem palavra söylüyorsun diye pataklarsa çocuk yalnızca korkmayı öğrenir. Hâlbuki annesi ‘Bir yanılgı yaptın aslında. Gerçek olmayan bir şey söyledin. Bu vazoyu kırmandan daha büyük bir yanlıştır’ derse çocuk bu konutta dürüstlüğün prim yaptığını ve annesinin ona bedel verdiğini öğrenir. Bu türlü olunca çocuk bir daha palavra söyleyerek kendini savunma üzere bir refleks daha gerçekleştirmez. 0-6 küçük bir yaştır lakin beyin o yaşta öğrenecek bunu. O nedenle her şey 0-6 yaş ortasında daha düzgün öğreniliyor. Hayatımızda öğrendiklerimizin 50’si 0-6 yaş ortasında öğrendiğimiz şeylerdir. Davranış geliştirme de birebir haldedir. Palavra söyleyen bir çocuğa palavra söylemenin onaylanmadığı kurallı bir ortam geliştirmek gerekiyor. Anne babanın ortak bir lisan oluşturması değerli. Çocuğun gelişen ruhuna öykülerle, sözlerle tohumlar atmamız lazım. Hangi yaşta olursa olsun onaylanmayan bir ortam olursa palavra prim yapmıyorsa çocuk ondan vazgeçiyor. Çocuğa bu türlü bir aile ortamı kurmamız çok kıymetlidir.”
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
